RADIO NOSTALGIA - Muzeum - Zamek Tarnowskich w Tarnobrzegu

Muzeum Polskiego Przemysłu Siarkowego

zaprasza do zwiedzania wystawy czasowej pt.

RADIO NOSTALGIA – wystawa radioodbiorników z lat 1922–1939 oraz polskich odbiorników lampowych z lat1948–1973

, na której prezentowanych jest kilkadziesiąt radioodbiorników począwszy od najstarszych detektorowych, pochodzących z końca XIX wieku, poprzez radia produkowane po pierwszej wojnie światowej do 1939 roku oraz powojenne, polskie urządzenia produkowane przez Zakłady Radiowe DIORA w Dzierżoniowie oraz Zakłady Radiowe im. Marcina Kasprzaka w Warszawie.

Pochodzą one z kolekcji księdza Ryszarda Piaseckiego z Dąbrowy Tarnowskiej.

Wernisaż: Niedziela, 9 czerwca 2024 r., godz. 16.00

Wystawę można oglądać od 9 czerwca do 1 września 2024 roku

Krótka historia radia

Za twórcę radia uznaje się Guglielmo Marconiego mimo, iż przyznał się on do wykorzystania wcześniejszych prac Nicola Tesli w zbudowaniu radia. Jednak oficjalnym wynalazcą radia został Tesla, gdyż w 1943 r. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych przyznał jemu prawa patentowe. Sprawa o pierwszeństwo rozstrzygnęła się po śmierci wynalazcy.

Guglielmo Marconi, syn włoskiego kupca z Lombardii, rozpoczął doświadczenia z przesyłaniem i odbiorem fal radiowych w roku 1894. Pracując w amatorskich warunkach – i częściowo w tajemnicy przed ojcem – uzyskał we wrześniu 1895 roku łączność radiową na odległość 1 kilometra. Nie widząc zainteresowania swoim wynalazkiem we Włoszech, w lutym 1896 roku wyjechał do Anglii. Z pomocą krewnych trafił do naczelnego inżyniera Poczty Brytyjskiej. 27 lipca 1896 roku zainstalowano sprzęt nadawczy na dachu Poczty Głównej w Londynie. Odbiornik z drukarką Morse’a umieszczono na dachu odległego o kilometr budynku. Sam Marconi operował kluczem telegraficznym, a widzowie przy drukarce mogli odczytać przekazywany tekst. Zdarzenie to uznane zostało za pierwszą publiczną próbę radia. W roku 1899 odbyła się próba przekazu sygnału przez kanał La Manche. Natomiast w 1901 roku przekazano wiadomość przez Ocean Atlantycki z Kanady do Anglii. Pierwszym sygnałem, który przesłano przez Atlantyk była litera „S” alfabetu Morse’a.

Pierwsze odbiorniki wyglądały dosyć prymitywnie, niemal jak przyrządy laboratoryjne. Były to drewniane deseczki z umocowanymi na niej cewkami, kondensatorami, opornikami, przełącznikami. Były to radia detektorowe. Dla podniesienia ich estetyki  wprowadzono drewniana obudowę. Sygnały odbierane przez radia detektorowe były bardzo słabe, toteż wynalazek lampy elektronowej – diody (1904 Fleming) i triody (1906 Lee De Forest), umożliwił wzmocnienie sygnału radiowego i spowodował powiększenie skrzynki, by pomieścić nowe podzespoły, przełączniki i gałki umożliwiające odbiór określonej stacji radiowej. Wytwórnie starały się także upiększać zwykłe skrzynki radiową, które stały się estetycznymi meblami, harmonizującymi z wystrojem ówczesnych wnętrz.

Wynalazkiem radia zainteresowało się wojsko oraz flota handlowa w tworzeniu łączności ze statkami morskimi, a także z samolotami. Znana tragedia „Titanica” (1912) byłaby jeszcze większa, gdyby nie radiostacja Marconiego zainstalowana na statku. Radiooperatorzy floty handlowej i pasażerskiej nosili na czapkach stylizowaną literę „M”, nawiązującą do nazwiska Marconiego, twórcy łączności radiowej.

Pierwsze odbiorniki radiowe dostępne dla każdego, pojawiły się w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku i były wykorzystywane do odbioru tego, co wówczas było w eterze.

Pierwszą transmisję radiową dostępną dla publiczności przeprowadzono w Belgii w 1914 roku. Za początek regularnie nadawanego programu radiowego uznaje się powstanie w 1920 roku w Pittsburgu (USA) radiostacji broadcastingowej. W 1922 roku powstało słynne brytyjskie BBC.

Radio w Polsce w latach 1918–1939

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w kraju pojawiła się także radiofonia. Uznano ją za znakomity sposób dotarcia do wszystkich zakątków kraju. W krótkim czasie uruchomiono nowoczesne stacje radiowe oparte o aparat Marconiego w: Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Katowicach, Wilnie, Lwowie, Łodzi, Toruniu i Baranowiczach.

Powstały wówczas liczne zakłady produkujące radioodbiorniki i części radiowe. Najważniejsze z nich to: PZT, Polskie Zakłady Marconi, Towarzystwo Radiotechniczne Elektrit, Polskie Zakłady Philips, Krajowe Towarzystwo Telefunken, Polskie Zakłady Radiowe Capello, Zakłady Radiowe Natawis, Radio Union, czy Zakłady Radiowe IKA.

W Polsce radio pojawiło się w eterze 1 lutego 1925 roku o godzinie 18.00, dzięki Polskiemu Towarzystwu Radiotechnicznemu, które rozpoczęło nadawanie eksperymentalnego programu na fali 385 metrów. Program wypełniony był komunikatami  meteorologicznymi, informacjami Polskiej Agencji Telegraficznej i muzyką wykonywaną najczęściej przez artystów na żywo. Polskie Radio jako spółka rozpoczęło nadawanie regularnego programu 14 kwietnia 1926 roku o godzinie 17.00, kiedy w eter popłynęły słowa; „Halo, halo, Polskie Radio Warszawa, fala 480 metrów”.

Radio w Polsce po 1945 roku

W Polsce po drugiej wojnie światowej i różnych zmianach jakie wówczas nastąpiły, również ustrojowych, istniała wielka potrzeba dotarcia do szerokich mas ludności. Dlatego też już w 1945 roku w Dzierżoniowie na Dolnym Śląsku uruchomiono pierwszą na ziemiach polskich wytwórnię radioodbiorników. Radia produkowano z pozostałego po Niemcach złomu radiowego. Pierwszym produktem był radioodbiornik LUDOWY. W tym czasie wytwórnia otrzymała pierwszą licencję od szwedzkiej wytwórni AGA, co dało impuls do rozwoju zakładu, a od 1957 roku powstania znanej marki DIORA.

Najbardziej znanym odbiornikiem produkowanym w Zakładach DIORA (anagram słowa „radio”), był PIONIER, produkowany już od 1948 roku. Na tej konstrukcji oparto wiele innych modeli: MAZUR, POLONEZ – pierwsza konstrukcja z gramofonem, NOKTURN, SONATINA, PROMYK oraz od 1955 roku wprowadzono do produkcji przełącznik klawiszowy w odbiorniku ŚLĄSK.

Drugą wytwórnią radioodbiorników na ziemiach polskich były utworzone w 1949 roku Zakłady Radiowe im. Marcina Kasprzaka w Warszawie. Pierwszy odbiornik został wyprodukowany w 1951 roku, a była to SYRENA, opracowana w oparciu o licencyjny odbiornik AGA produkowany również w tych zakładach.

Najbardziej znanym odbiornikiem radiowym produkowanym w Zakładach Kasprzaka w latach pięćdziesiątych XX w. było radio STOLICA. Inne znane modele to: TATRY, BOLERO, RAPSODIA, ŚWIATOWID, ARKONA, czy WIRTUOZ. Na szczególna uwagę zasługuje pierwszy radioodbiornik turystyczna SZAROTKA, produkowany od 1957 roku, zasilany z baterii, w kilku odmianach kolorystycznych, z najbardziej znaną – kremową.

Te dwie wytwórnie  – DIORA i ZRK (Zakłady Radiowe im. Marcina Kasprzaka), wytwarzały odbiorniki radiowe w technice lampowej, aż do 1975 r. Szacuje się, że powojenna produkcja odbiorników lampowych wyniosła około 16 mln sztuk.